Pilotproject redding honingbij bij Bijenpark Amstelland

AMSTELVEEN De honingbij loopt gevaar. Niet door pesticiden, zoals vaak gedacht wordt. Maar door de Varroa Destructor, een mijt die ziekten overbrengt en bijen verzwakt. Bijenpark Amstelland start als eerste in Nederland een pilot om te kijken of de bijen resistent kunnen worden gemaakt.

Over bijen bestaan nog al wat misverstanden. Zo weten velen niet dat er een verschil is tussen de honingbij en de wilde bij. De eerste woont in kolonies en produceert honing, waar wij mensen gretig gebruik van maken. De tweede bestaat uit tal van bijensoorten (zoals hommels en zandbijen). De wilde bij leeft voornamelijk solitair (in plaats van in een kolonie). Duidelijk is wel dat het met beide soorten niet goed gaat. De honingbij heeft dat vooral te danken aan ziekten, de wilde bij door het verlies aan habitat. Door het opschalen van de landbouw ontstaan monoculturen, waar de bij te weinig voedsel kan vinden. In beide gevallen worden pesticiden ten onrechte als hoofdoorzaak aanwezen.

INSECTICIDEN Hoe komt dat? "Pesticiden worden door milieuorganisaties graag als schuldige aangewezen," aldus Gerbert Kos van Bijenpark Amstelland. "Zij willen graag dat het gebruik van deze stoffen wordt verminderd. Dat is natuurlijk prima. Onlangs is het gebruik van neonicotinoïden aan banden gelegd. Maar wie weet wat er daarvoor in de plaats komt? De alternatieve insecticiden zijn mogelijk nog slechter voor bijen. Met onze huidige landbouwmethoden kunnen we zonder het gebruik van deze stoffen niet voldoende voedsel produceren."

BESTUIVING Imkers en bijenverenigingen proberen een ander geluid te laten horen, en aandacht te vragen voor de belangrijkste redenen voor de teruggang van bijen. "Maar dat is lastig." Terwijl er duidelijk iets moet gebeuren: de honingbij en wilde bij zijn belangrijk voor het bestuiven van onze gewassen. Wanneer je kijkt naar de voedselopbrengst, zijn bijen goed voor een opbrengst van 150 miljard euro (bron: Brandpunt +).

VARROAMIJT De varroamijt, officieel Varroa Destructor, is de belangrijkste oorzaak van de teruggang van de honingbij. "Deze mijt brengt ziekten over. Wanneer de imker de mijten in zijn volken niet bestrijdt, dan zijn die binnen twee jaar dood. Voor de bestrijding gebruiken we chemische middelen. Maar dat doe je liever niet. Bovendien werken deze middelen niet meer goed, de mijt wapent zich hiertegen."

PARASIET "Eigenlijk is het raar dat een mijt, een parasiet, ervoor zorgt dat zijn gastheer, de bij, overlijdt. Daarmee is immers zijn eigen toekomst onzeker," vertelt Kos. "De mijt komt oorspronkelijk uit de Indische archipel," aldus Henk Kooij, voormalig voorzitter van het bijenpark. "De bijenvolken die daar leven hebben een manier gevonden om te leven met de mijt: daar wordt de mijt door de bijen opgeruimd en kan deze geen schade aanrichten." Kos: "De mijt heeft zich over de hele wereld verspreid, behalve Australië. Daar is geen sprake van massale bijensterfte, terwijl er wel gif wordt gebruikt." Een aanwijzing die het aannemelijk maakt dat vooral de mijt zorgt voor de problemen. "De bijen buiten India leven nog niet zolang met de mijt. Ze hebben nog geen kans gezien zich aan te passen aan te mijt."

RESISTENT In 1998 werd in Amerika ontdekt dat sommige bijenvolken 'resistent' zijn tegen de mijt. "Deze volken hebben bijen binnen de kolonie die de mijten opruimen." Zo is het idee ontstaan om de bijen met deze eigenschap te gaan telen, zodat uiteindelijk veel meer honingbijen deze eigenschap krijgen en de soort wordt gered. De Nederlander Bart Jan Fernhout houdt zich hiermee bezig: in samenwerking met onder meer het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA) kweekt hij sinds vijf jaar op Hawaï superbijen, die in staat zijn om zelf de gevreesde varroamijt te elimineren.

Bij het kweken van Varroa-resistente bijenvolken maakt Fernhout gebruik van moderne technieken, zoals kunstmatige inseminatie van bijenkoninginnen. In de VS is hij niet meer afhankelijk van het kunstmatig insemineren, de bijenvolken worden nu op een natuurlijke manier resistent.

PILOT In Bijenpark Amstelland draait nu een pilot project, een primeur voor Nederland. Het is een arbeidsintensief project. De eerste stap is het testen van alle volken op het bijenpark op resistente eigenschappen. Van volken met resistente eigenschappen wordt nageteeld. Vervolgens moeten darren (mannetjesbijen) worden gevonden met dezelfde eigenschap. Van deze darren moet sperma worden verzameld. "Dat is bepaald geen makkelijke klus." Want hoe zorg je ervoor dat een dar een erectie krijgt?

De koningin wordt vervolgens geïnsemineerd met dit sperma. Die resistente koninginnen worden daarna in het bijenpark uitgezet. Met veel geduld hoopt Kos uiteindelijk alle volken Varroa-resistent te maken. "Dat zal bij ons zo'n drie tot vier jaar duren." En van daaruit moet het verder groeien. Naar een hele regio met resistente bijenvolken, tot uiteindelijk het hele land. Daar moet wel geld voor worden vrijgemaakt. Want het redden van de honingbij kost niet alleen veel tijd, maar ook geld. "De overheid zou moeten investeren in dit project," aldus Kooij. Een rooskleurige toekomst voor de bij is immers in ons aller belang. Meer weten? Zie https://brandpuntplus.kro-ncrv.nl/brandpuntplus/oplossing-bijensterfte/ voor een uitzending van Brandpunt over het onderzoek van Fernhout.

Naomi Heidinga