Urbanus Rondje Amstelland tijdens Open Monumentendagen

OUDER-AMSTEL In deze serie bespreekt Ans Quirijnen de Open Monumentendagen en in het bijzonder de vier Urbanuskerken in Amstelland. ‘Jouw monument is mijn monument’ luidt dit jaar het landelijke thema van de Open Monumentendagen.

GEZAMENLIJK REGIONAAL ERFGOED In onze streek maken de Sint Urbanuskerken een waardevol deel uit van ons gezamenlijke regionale culturele erfgoed. De kerken zijn oorspronkelijk ontworpen voor de erediensten, maar hebben daarnaast ook een culturele waarde, ook voor niet-kerkelijken. In de dorpen van het Amstelland zijn ze onze bakens en plekken om tot rust te komen. 

Traditioneel zijn tijdens OMD - het tweede weekend van september (dit jaar op 11 en 12 september) - de kerken open voor bezichtigingen en rondleidingen. Het is heel goed mogelijk om met de geleverde route per fiets/auto een rondje van de ene naar de andere Sint Urbanuskerk te maken. Op de website www.duivendrechtdestijds.nl kunt u een eerder uitgebrachte fietsroute downloaden. En ook interessante informatie vinden over de unieke monumentale gebouwen, allemaal met dezelfde naam.

WIE WAS URBANUS Paus Urbanus I was tussen 222-230 de zeventiende paus van de Katholieke Kerk. Er zijn geen betrouwbare historische gegevens over zijn leven. Wel wordt hij genoemd in tal van legenden.

VIJF KERKEN In Nederland zijn er vijf kerken die de naam Sint Urbanus dragen. Twee kerken in de gemeente Ouder-Amstel, een in Duivendrecht en een in Ouderkerk aan de Amstel en twee kerken in de voormalige gemeente Nieuwer-Amstel, te weten in Nes aan de Amstel en in Bovenkerk. En ook een kerk in Belfeld (Kerkstraat 21), bij Venlo in het bisdom Roermond.

HEILIG Urbanus I wordt als martelaar en heilige vereerd. Hij werd rond 700 door een lokale bisschop in de wijnstreken in de omgeving van Trier heilig verklaard. Met name in de Duitstalige landen en in de Elzas wordt Urbanus vereerd als beschermheilige van de wijnboeren, wijngaarden, wijn en de kuipers.

In Duitsland kent men het volksfeest van Urbanstag op 25 mei. In de katholieke wijnstreken worden er op die dag processies gehouden, omdat rond die datum de eerste druiven in de wijngaarden verschijnen. 

URBANUS, BISSCHOP VAN AMSTELLAND Met vier kerken wordt Urbanus wel de ‘Bisschop van Amstelland’ genoemd. Toch is het onduidelijk wanneer en hoe hij in Amstelland terecht is gekomen. Er doen wel wat theorieën de ronde. 

De eerste zegt dat Urbanus met bisschop Willibrord vanuit de wijnstreken in Luxemburg en Trier is ‘meegereisd’ en uiteindelijk in Amstelland terechtkwam. De tweede zegt dat Urbanus als populaire heilige in de wijnstreken voor de Heren van Amstel een heilige was en met voldoende prestige om in Amstelland te introduceren. Urbanus zou dan rond 985 in Amstelland terechtgekomen zijn, toen de zoon van graaf Dirk II van Holland, Egbert, aartsbisschop van Trier was. 

De derde zegt dat Urbanus slechts om commerciële redenen naar Amstelland werd gehaald; een populaire heilige werd vaak de bron van een bloeiende economie in een bepaalde plaats. Als vierde zou Sint Urbanus door de Heren van Amstel gebruikt kunnen zijn in de rivaliteit met Sint Maarten van het aartsbisdom Utrecht.

KERKEN De Sint Urbanus in Ouderkerk van Pierre Cuypers is de oudste. De kerk in Nes aan de Amstel de eerste van Jos Cuypers, de Sint Urbanus in Duivendrecht is de Stationskerk geworden. In Bovenkerk staat de grootste. Na een fikse en ingrijpende brand in september 2018 in Bovenkerk wordt gewerkt aan herstel van dit Rijksmonument. Over deze 4 kerken meer in een volgende editie. 

Ans Quirijnen, Stichting Oud-Duivendrecht