Júlia dos Santos Baptista: ‘Met kunst en creativiteit bouwen aan een eigen identiteit’

AMSTELVEEN De Amstelveense kunstenares en vakdocente Júlia dos Santos Baptista maakt zich al jaren sterk voor kunst- en creativiteitonderwijs aan kinderen, jongeren en volwassenen. “Kunst- en cultuureducatie dienen de belangen van iedereen”, zegt ze. “Iedere samenleving die de ontwikkeling en vrijheid van haar mensen voorstaat, heeft kunst en creativiteit nodig, bouwstenen van identiteit en innovatie. En beide kun je leren, net als sporten.”

Júlia: “De wereld waarin wij leven wordt door iedereen anders ervaren. Dat zien we als we onze mening geven: we vinden iets mooi of lelijk, een goed idee of een slecht idee. Met het horen van andere meningen of het opdoen van nieuwe ervaringen of kennis, kun je nieuwe inzichten krijgen. Hoe meer je open staat voor nieuwe ervaringen en je bereid bent je eigen denkbeelden tegen het licht te houden, des te meer en sneller je de wereld om je heen zult leren begrijpen en je je kan aanpassen als dat nodig is. Ze zeggen wel onbekend maakt onbemind, en dan hoop ik dat bekend maakt bemind ook geldt. En als je bewuster wordt van de wereld om je heen, wordt ook duidelijker wat jouw specifieke rol daarin kan zijn. Kunst en creativiteit helpen je daarbij, maar je moet het wel leren en trainen, net als sport; heel simpel.”

ROL VAN DE KUNSTENAAR De rol van kunstenaars is veranderd door de eeuwen heen. In de middeleeuwen waren ze meer vaklieden om de godsdienst in beelden aan de gelovigen over te brengen, terwijl in de 17de eeuw kunstenaars ook al voor de markt werkten, waardoor veel Nederlanders een schilderijtje in huis konden hebben. Kunstenaars werden visuele journalisten en onderzoekers, die met hun werk ogen openen of mensen inspireren tot reflectie of innovatie. Soms willen kunstenaars maatschappelijk thema’s behandelen en soms ‘slechts’ plezier of schoonheid overdragen. Met mooie muziek of oogstrelende beelden mensen een mogelijkheid geven om te ontsnappen aan de harde werkelijkheid of juist om de mooie werkelijkheid extra kleur geven. Je even aan het denken zetten of je even laten genieten van dingen die het leven, en dus ieders leven, extra betekenis geven. 

KUNSTENAAR ALS DOCENT Om als kunstenaar-docent te kunnen werken, is het belangrijk om een geschikt en toegankelijk atelier te hebben. Júlia legt uit: ‘Deze inspirerende leerplekken bieden een veilig klimaat om in ondergedompeld te worden, te kunnen experimenteren, het creatieve proces te ontdekken en om resultaten te kunnen analyseren en bespreken. Een kijkje in een keuken van de kunst. Maar het is meer dan dat: uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat kinderen het beste leren door te spelen en te experimenteren. Goede educatie moet stimulerend zijn, nieuwsgierigheid opwekken, een beetje moeite kosten en kansen creëren voor vrij denken, zonder op het resultaat direct een stempel van goed of fout te plakken. Creativiteit op een gestructureerde manier aanbieden leert kinderen nieuwe verbindingen zelf te maken en zelfvertrouwen op te bouwen. Creativiteit bevordert hun cerebrale circulatie, stimuleert hun inventieve gevoelsleven, en hun cognitieve en sociale vaardigheden, inclusief zelfreflectie. Allemaal cruciaal voor de ontwikkeling tot een volwaardig en sociaal mens die de uitdagingen van zijn/haar leven aan zal kunnen. 

WERELDDAG CREATIVITEIT EN INNOVATIE De Verenigde Naties heeft 21 april als ’Werelddag van Creativiteit en Innovatie’ benoemd om het grote belang daarvan te onderstrepen. In Nederland leggen recente ontwikkelingen (het nieuwe curriculum) hoge ambities aan scholen op om hun cultuureducatie directer te koppelen aan de klassieke disciplines (rekenen, taal, geschiedenis) voor een dieper begrip van theoretische concepten en hun samenhang. Geschikte ateliers kunnen dergelijk geïntegreerd kunstonderwijs bieden, gebruikmakend van reeds bestaande infrastructuren. Hier liggen grote kansen voor Amstelveen. Zelfs is uitgesproken om tot de besten in het land te willen gaan behoren. Echter, tot 2004 telde Amstelveen nog 33 gemeentelijke ateliers en dat is inmiddels is teruggebracht tot circa 15, terwijl de bevolking is gegroeid tot 90.000 inwoners. Dus dat wringt een beetje. De gemeente Amstelveen heeft kunst- en cultuureducatie dan ook hoog op haar agenda staan en is het gesprek aangegaan met diverse kunstenaars, scholen, kunstinstellingen en gemeenteraadsleden over de langere termijnvisie.

Creativiteit kun je leren, net als sporten; maar je moet wel trainen. Het liefst met meetbare doelen, wat zich echter vaak vertaalt in eenvormige resultaten om te bepalen hoe ‘goed’ iemand is (zoals bij rekenen: 1+1=2; niet 3. Of voor het aanstaande kampioensteam moet iedereen binnen 12 minuten een bepaalde afstand kunnen rennen).

Maar kan je creativiteit überhaupt meten? Ja, dus. Maar dat vraagt wel om vakmanschap en maatwerk van leraren en gekwalificeerde kunstenaars. En dan kunnen ook aanperkende vraagstukken worden meegenomen: bijvoorbeeld de fysieke inactiviteit bij kinderen, oftewel zitten (in 2016 hadden wereldwijd 41 miljoen kinderen tot vijf jaar overgewicht, en dat was nog voor corona) en de verbinding met de natuur (uit recent onderzoek is gebleken dat Amstelveense ouders dat voor hun kinderen verlangen). “We kunnen kunst- en creativiteitonderwijs integreren met lichamelijke inspanning en natuurbezoek en zo de kinderen iets aanbieden dat uitdaagt, moeite kost en verrijkend is, en wat juist door die integratie effectiever en betaalbaarder wordt”, aldus Júlia. “In Amstelveen waar al zoveel faciliteiten en infrastructuren zijn, zien we veel mogelijkheden, echt fantastisch. Als we het samen doen, dan worden de oplossingen simpeler en beter, want dan zijn we die zelf. Niet alleen op de Verenigde Naties ‘Werelddag van Creativiteit en Innovatie’, maar op alle dagen van het jaar. Ons Amstelveens kunst- en cultuureducatie beleid biedt een kans om ervoor te zorgen dat 1 + 1 = 3 wordt, of meer.”

Op maandag 3 en woensdag 5 mei geeft Júlia dos Santos Baptista weer Mini Art Masterclasses in Atelier 2005 aan de Van Weerden Poelmanlaan. Meer informatie is te vinden op haar website. https://www.juliadossantosbaptista.com/