Duurzaam Amstelveen: ‘Minder grasopbrengst door veilig broeden weidevogels’

AMSTELVEEN In de serie ‘Duurzaam Amstelveen’ kijkt journalist Jaime Donata hoe de duurzame ambities van Amstelveen vorm krijgen. In dit zevende deel kijken we naar melkveehouders coöperatie Boeren van Amstel. Bij duurzaam ondernemen in Amstelveen denkt de gemiddelde Amstelvener misschien niet zo snel aan duurzame landbouw – maar ook agrariërs zijn ondernemer. Hoe onderneem je duurzaam in een sector die onder het vergrootglas ligt als het gaat om milieu en duurzaamheid?

NATUURBESCHERMERS Boeren van Amstel is een melkveehouderscoöperatie die in 2017 is opgericht door 22 boeren waarvan er zeven uit Amstelveen komen, samen met plaatselijke natuurbeschermers, Vogelbescherming Nederland, het Groenfonds, de Rabobank, Wij.land en met behulp van Friesland Campina die toestaat dat de boeren 30 procent van hun melk zelf verwerken. Doel: van duurzaamheid met agrarisch natuurbeheer een businessmodel maken. Michel Penterman, sinds een jaar betrokken bij de coöperatie: “De coöperatie is het gezamenlijke idee van natuurbeschermers en boeren die meer biodiversiteit wilden – kruidenrijke weilanden.”

Om deze transitie tot stand te brengen zijn veel subsidies beschikbaar – provinciaal, landelijk en vooral ook vanuit de EU. Boeren rond het Amstelland bedachten een aanvullend plan: een eigen zuivelfabriek exploiteren om hun eigen melk aan de man te brengen. Penterman: “Het extra geld dat de eigen melk moet opleveren – op ieder pak melk zit een opslag van 5 cent - wordt onderling verdeeld naar rato van de natuurprestaties die deelnemende boeren leveren.”

WEIDEVOGELSEIZOEN De Boeren van Amstel wachten op de percelen die bestemd zijn voor de kuikens van de weidevogels met maaien tot de tweede helft van juni. Daardoor missen ze hier weliswaar een deel van de grasopbrengst die anders zou worden gebruikt voor voedsel voor de koeien, maar daar staat tegenover dat de weidevogels genoeg veilige broedplaatsen hebben in het Amstelland. Penterman: “De Amstelveense Weidevogel-boulevard loopt van halverwege de Nesserlaan tot Uithoorn. Het is een leuke route om te lopen, of om te fietsen. Er staan overal borden met uitleg over welke vogels er allemaal te zien zijn: de Kievit, de Tureluur en heel actueel, de Grutto, die in Afrika overwintert, maar nu komt broeden tot begin juni. De weidevogels houden van de natte grond hier, daarin vinden ze wurmen en ander voedsel. De Grutto wordt in vogelbeschermingsland gezien als een vliegende thermometer voor biodiversiteit, want hij is heel kritisch op waar het goed en veilig is om te broeden.”

VERGOEDING De boeren die wachten met maaien, krijgen daar overigens wel een vergoeding voor. Mark Kuiper is coördinator van het Collectief Noord-Holland Zuid. Het collectief bestaat al vijf jaar en zet zich in voor agrarisch natuurbeheer op boerenland en komt voort uit de Agrarische Natuurvereniging De Amstel: “Wij werken met een systeem waarin we bijhouden welke natuurprestaties de deelnemende boeren leveren. De opbrengsten van de zuivelproducten van Boeren van Amstel worden verdeeld naar rato van deze prestaties.”
Kuiper is zeer te spreken over het ecologische bewustzijn onder agrariërs in de regio Ouderkerk Amstelland: “Zo’n 95 procent van de boeren doet mee – als je kijkt naar de Amstelveense boeren, 100%. Je ziet ook dat we in de Bovenkerkerpolder een indrukwekkende populatie hebben weten op te bouwen van weidebloemen en weidevogels – flinke groei in de afgelopen jaren – en in een aaneengesloten strook.”

BIODIVERS Er is vanuit Europa steeds meer aandacht voor ecologische projecten die biodiverse en biologische landbouw mogelijk maken. Penterman: “Vorige week werd het Europese concept-actieplan gepresenteerd, een uitwerking van de ‘Farm to Fork’-strategie van Frans Timmermans. Een van de belangrijkste doelstellingen daarin is dat in 2030 een kwart van de landbouwgrond in de Europese Unie biologisch moet zijn. Nu is dat nog 8,5 procent. Nederland zit daar ver onder met 3,7 procent, een van de laagste percentages in de EU. Eigenlijk zijn wij met onze coöperatie een voorloper van deze beweging.”

MILIEUPRESTATIES In 2018 is de eigen zuivelfabriek in gebruik genomen en de melk van Boeren van Amstel is te koop in lokale Jumbo’s en Albert Heijn winkels in een grote cirkel rondom Amsterdam. Penterman:“ De milieuprestaties die de boeren leveren worden gemeten door onafhankelijke medewerkers van natuurbescherming.” Zo kunnen boeren kiezen voor extensief beweiden, minder koeien per op het land, later maaien, zodat weidevogels de tijd hebben om nestjes uit te broeden en kleintjes op te voeden – maar ook voor het inzaaien van bloemen zodat er een duurzaam eco-systeem ontstaat inde weilanden, in plaats van een mono-cultuur. Ook het weideland nat houden (plas en dras’), zodat weidevogels voldoende voedsel kunnen vinden, is een natuurprestatie.

LOKAAL De zuivelproducten van Boeren van Amstel zijn niet alleen te koop in de supermarkt, maar worden ook verkocht aan lokale bedrijven en horeca, maar bijvoorbeeld ook het Amstelland ziekenhuis, dat midden tussen de weilanden staat, overweegt de melk uit de achtertuin in het assortiment op te nemen. De Amstelveense burgemeester Tjapko Poppens heeft er persoonlijk voor gezorgd dat de melk in het gemeentehuis verkrijgbaar wordt. Penterman: “Eigenlijk doen onze boeren gewoon wat ze vroeger deden maar dan op een nieuwe manier. We proberen ook de logistieke voedselketen te verminderen. Voedsel legt gemiddeld 30.000 kilometer af voordat het op een bord komt. Met onze melkproducten proberen we de foodmiles zoveel mogelijk te beperken.”

HONGERWINTER Vanuit Europa komt er de komende jaren 38 tot 58 miljard euro beschikbaar voor de duurzame landbouwtransitie. En dat is hoog nodig. De natuur in Nederland is er slecht aan toe. Met de stadsnatuur en bossen gaan redelijk goed. Maar de weilanden en land- en tuinbouw die bij elkaar het grootste deel van het Nederlandse oppervlak beslaan, heeft sinds de oorlog eigenlijk geheel en al in dienst gestaan van voedselzekerheid voor Nederland. Penterman: “Het Nederlandse landbouwbeleid van na de oorlog is volledig gericht geweest op het voorkomen van een ‘hongerwinter’, maar onze ondergrond is daardoor voor een groot deel uitgeput geraakt.. Daarbij is het voor melkboeren heel aantrekkelijk om Engels raaigras te zaaien, efficiënt kauwgras dat vette en eiwitrijke melk oplevert en superhard groeit waardoor men minder voer hoeft in te kopen.

ZOEKTOCHT Maar het gebrek aan biodiversiteit is funest voor de bodem. Geen wormen, geen vogels, geen poep. Je krijgt een kaal ecologisch systeem. ”Nu melkveeboeren onder druk staan om hun veestapel in te krimpen, wordt zorgen voor natuur een nieuw businessmodel, dat nu nog drijft op subsidie. Penterman die verantwoordelijk is voor de marketing en exploitatie van de melkfabriek van de Boeren van Amstel is nu op zoek naar groei-kapitaal om tot een schaalvergroting te komen die nodig is om rendabel te worden: “Het vinden van een goed businessmodel is een hele zoektocht. We zitten nu in een transitiefase waarin we onze eigen fabriek uitfaseren en de productie onderbrengen bij efficiënte en ambachtelijke partners in de buurt, zodat wij ons kunnen concentreren op de verankering van het merk, productontwikkeling ende participatie van de burgers. We hebben maar één doel: met elkaar beter voor de lokale natuur zorgen, onze achtertuin die van levensbelang is voor ons en voor de volgende generaties. Alle weilanden rondom Amstelveen hebben vele malen meer oppervlakte dan bijvoorbeeld het Amsterdamse bos. Het is belangrijk dat we ons allemaal realiseren dat juist dít natuurgebied een enorme betekenis heeft.”

PODCAST Penterman wil de betrokkenheid van de Amstelvener optimaliseren: “Luister bijvoorbeeld eens naar de podcasts van Boeren van Amstel op Spotify. Een prachtige vierdelige serie, waarmee je al na de eerste podcast anders aankijkt tegen je nabije omgeving. En mocht je nieuwsgierig zijn? Kom dan zelf kijken, wandelend, fietsend of digitaal. Onze boeren willen je graag eens ontvangen in onze gebieden en alles vertellen over hun activiteiten”.

Dit artikel is mede tot stand gekomen door een bijdrage uit Mediafonds Amstelveen