Opmars van mossen veroorzaakte ijstijd

AMSTELVEEN Onder dwang van een deadline (voor deze column) verdiepte ik me in mossen. De exemplaren die ik thuis had, lagen al twee maanden bovenop de kast - de oogst van een mossenspeurtocht die collegagids Margo en ik twee maanden geleden hadden gemaakt - en stiekem hoopte ik dat ze het niet zouden overleven. Ik gaf ze geen water en verwaarloosde ze naar eer en geweten, maar helaas: vijf minuten weken en hopla, ze waren weer zo goed als nieuw.

ONVERWOESTBAAR Nu had ik dat kunnen weten, want dat is een beetje eigen aan mossen, dat ze redelijk onverwoestbaar zijn. Anders dan vaatplanten, hebben ze noch vaten noch wortels en het water dat ze nodig hebben, absorberen ze gewoon, net als de spons die bij u in de keuken ligt. Maar waar een spons haar voedsel ‘gewoon’ uit het water filtert, moeten mossen wat meer moeite doen om zich te voeden en in dat opzicht zijn het dan weer echte planten. Ze hebben in hun bladeren groenkorrels en met die groenkorrels maken ze van licht, eten. Hadden wij die maar, denk ik soms. Dan was boodschappen doen verleden tijd. Fotosynthese - want zo heet dat proces - is wonderbaarlijk, maar afschuwelijk complex. Daar kan je wel 100 columns over schrijven.

BLOEITIJD Februari is de bloeitijd van de meeste mossen. Verwacht geen visueel spektakel. De mossen die zichtbaar ‘bloeien’ ontwikkelen een sporenkapsel, een omgekeerd zoutvaatje op een steeltje, en als de sporen in dat zoutvaatje rijp zijn, vallen ze eruit en vormen mannelijke en vrouwelijke structuurtjes, waarna een bevruchting volgt, het resultaat waarvan weer uitgroeit tot een mosplantje, dat een sporenkapsel produceert, dat etc. (pfff!). Mossen zijn naast ingewikkeld en prachtig, ook heel, heel erg oud. Het zijn de eerste planten op aarde.

IJSKAPPEN Er is zelfs een theorie die verklaart hoe door toedoen van mos de ijskappen zich ontwikkelden, die nu door toedoen van mensen, weer in rap tempo aan het verdwijnen zijn. Die gaat zo: een half miljard jaar geleden begonnen de mossen aan een opmars, haalden CO2 uit de atmosfeer, verzuurden de rotsen waar ze met hun kleine wortelachtige structuurtjes op bevestigd waren. Deze verzuring leidde tot kalkrotsen onder water, dat weer leidde tot massale algenbloei in de oceanen, die op hun beurt massaal CO2 opsloegen, wat tot een forse daling van de temperatuur op aarde leidde. Zo’n klein opdondertje met zulke grote gevolgen! De bijgaande foto is van een solitair boompjesmosje, een bijzonder mosje, dat houdt van voedselarme en natte grond. Die combi komt niet meer heel veel voor (maar wel in De Braak, waar ik haar dan ook vond).

Tekst en foto: Aleid Offerhaus, Natuurgids IVN