Column IVN: Giftige bladeren en vruchten afweermiddel planten tegen vraatzuchtige dieren

AMSTELVEEN Groene planten zijn de enige levende wezens die hun eigen voedsel produceren. Uit kooldioxide en water maken zij met behulp van zonlicht suikers en zuurstof: fotosynthese. Vegetarische dieren, van slakken tot runderen en olifanten, eten planten; vleesetende dieren gebruiken planteneters als voedsel.

Als dieren te veel aan planten knabbelen kunnen deze niet overleven. Dat ziet u in de tuin als uw plantjes, zoals petunia’s of dahlia’s, door slakken worden aangetast. In de loop van de evolutie hebben planten afweermiddelen tegen vraat ontwikkeld, zoals doornen, stekels, stekelige of behaarde bladeren en giftige bladeren en vruchten.

DODELIJK Volgens natuurschrijver Koos Dijksterhuis zijn als laxerend bekendstaande kruiden meestal licht giftig: het lichaam wil die rommel zo snel mogelijk kwijtraken. Maar sommige planten zijn echt dodelijk giftig. Enkele voorbeelden staan in het dr. J.P. Thijssepark, in wat natuurgids Carla de Bruijn het ‘schoonmoederhoekje’ noemt (neem dat vooral niet letterlijk!). Vaak produceren deze planten alkaloïden, chemische stoffen die in lage doses worden gebruikt in de geneeskunde, maar in grotere hoeveelheden verslavend werken of zelfs dodelijk zijn. 

GEBRUIK DOOR DE MENS Ik laat enkele soorten de revue passeren. Wolfskers is een plant uit de nachtschadefamilie, waartoe ook aardappel en tomaat (beide voor een deel giftig) behoren. De Latijnse naam Atropa belladonna vertelt waarom het gaat: atropine is een alkaloïde dat de pupil verwijdt, gebruikt door de oogarts. En ‘Bella donna’ betekent mooie vrouw, dankzij de wijde pupillen lijken de ogen groter. De gele monnikskap (Aconitum vulparia) bevat een gif dat gebruikt werd om pijlen en speren te vergiftigen. Nauw eraan verwant is de wilde ridderspoor (Consolida regalis). Al voor de middeleeuwen waren deze planten als bron van vergif bekend. Nog eerder gebruikte men de gevlekte scheerling (Conium maculatum): de gifbeker waartoe Socrates werd veroordeeld bevatte een aftreksel van deze plant.

Een grappig uitziend plantje is de eenbes (Paris quadrifolia), vier blaadjes met een groenig bloempje, later een dikke donkerblauwe bes. Deze plant groeit normaliter in de Limburgse bossen. De wortelstok heeft een licht narcotische werking. 

VERSLAVEND Bepaalde planten worden zelfs gekweekt vanwege de verslavende stoffen die zij voortbrengen. Denk maar aan de slaapbol (Papaver somniferum), die morfine produceert, en tabak (Nicotiniana tabacum), de naam zegt het al. U bent dus gewaarschuwd!

Gert-Jan Roebersen, natuurgids bij het IVN.