Herfsttijloos luidt de herfst in

AMSTELVEEN Regelmatig vertelt een IVN-natuurgids in deze rubriek over de natuur. Dit keer gaat Aleid Offerhaus in op herfsttijloos, een bijzondere plant die in de herfst bloeit.

Colchicum autumnale, lijkt op een krokus, maar is evenmin familie van de krokus als de kalmoes van de spekwortel. Ze is een eenzaadlobbige. Dat klinkt ingewikkelder dan het is. Het zaad van een eenzaadlobbige is relatief groot (denk graankorrel) en heeft voldoende voedsel om het plantje met één kiemblaadje te laten starten. Tweezaadlobbigen hebben twee kiemblaadjes, die tegelijkertijd opkomen en waar voldoende eten inzit om de plant een 'boost' te geven (denk tuinkers). Veel meer smaken zijn er in de plantenwereld niet onder de planten met bloemen. Beide tactieken hebben zo hun voordeel.

Herfsttijloos dus: net als de blaadjes beginnen te vallen, begint zij met bloeien. Er is niets stijl(l)oos aan de plant, ze luidt of loost, op zijn nedersaksisch, de herfst in.

Het is al bijzonder dat een plant als de herfsttijloos in de herfst bloeit, maar dat ze in het voorjaar pas blad krijgt terwijl haar vrucht nog steeds onder de grond zit, is des te opmerkelijker. De zaaddoos wordt daarna langzaam vanuit de grond omhoog geduwd en zo kan je in de zomer een plant met lange, groene bladeren zien, waar zich ergens halverwege een aantal forse, groene zaaddozen bevindt. Net als de krokus in het voorjaar is ze van haar bestuiving afhankelijk van mieren en bevindt het deel waarin de fusie van sperma en eitje plaatsvindt zich onder de grond. Dat is voor zowel de krokus als de herfsttijloos een aanpassing aan een klimaat waarin het zaad anders respectievelijk uitdroogt of doodvriest.

Het woord 'zaad' in dit woord is overigens een uiterst ongelukkige botanische term, die nog stamt uit de tijd dat de wereld door mannen beschreven werd. Het is namelijk niet de mannelijke bijdrage aan de totstandkoming van een nieuwe plant, maar het resultaat ervan. Ook de term filius ante patrem, de zoon voor de vader, waar ze soms mee wordt aangeduid, is een ongelukkige. Zoals zoveel planten heeft deze plant meeldraden én stampers. Voor lessen in gender moet je bij de natuur zijn.

De plant bevat een stofje met een - jawel - geringe therapeutische breedte: een iets hogere dosering betekent dat je niet beter bent, maar dood.

Colchicine heeft nog een andere interessante eigenschap. Het kan het genetische materiaal van een plant verdubbelen, waardoor de al aanwezige eigenschappen versterkt worden. Engels raaigras is daar een goed voorbeeld van. Het gras kon al tegen betreding, maar heeft zich nu ontwikkeld tot een monstergras, dat zorgt voor monotone grastapijten, die zoveel eiwitten bevatten dat koeien tegenwoordig permanent aan de diarree zijn. Daar kan herfsttijloos niet zoveel aan doen.

Aleid Offerhaus

Als je de plant wil zien hoef je niet helemaal naar Limburg af te reizen: een bezoek aan het Thijssepark volstaat.