Amstelveen als spons: gemeente werkt aan klimaatbestendig maken van de stad

AMSTELVEEN Voorheen was alles in Nederland gericht op het afvoeren van water. “Nu gaat het om het afvoeren van meer water in korte tijd, maar ook om het vasthouden van water voor droge perioden,” zegt wethouder Floor Gordon. “De gemeente is daar al druk mee bezig. Het vergt een andere manier van denken. We experimenteren met diverse technieken en vaak blijken die heel eenvoudig. Het is geen ‘rocket science’. Ons doel is dat Amstelveen in 2050 klimaatrobuust is wat betreft wateroverlast, droogte en hittestress. Zo kan ons afvoerstelsel nu regenval tot 30 millimeter per uur probleemloos verwerken. Volgens nieuwe regionale richtlijnen en ons eigen beleid moet dat omhoog naar 70 millimeter per uur en op kwetsbare plekken als zorgvoorzieningen voor ouderen naar 90 millimeter per uur.”

BASSINS

Een populaire ingreep in veel gemeenten begin deze eeuw was de aanleg van bergbezinkbassins (BBB’s) en -leidingen (BBL’s). In Amstelveen zijn die er op vijftien plekken gekomen, meestal bassins, met samen een inhoud van 2500 kubieke meter, oftewel een Olympisch zwembad vol. Een BBB is in wezen een ondergrondse betonnen bak waarin riool- én regenwater belanden. Vuil bezinkt, wordt onderin afgezogen en gaat naar de zuiveringsinstallatie. Het schonere water bovenin belandt in sloten. Dit systeem is echter niet ideaal. Het is duur, bewerkelijk en kost ondergronds veel ruimte. Het volledig scheiden van riool- en regenwater is effectiever en goedkoper. Daar is de aandacht nu op gericht. Bij nieuwbouw worden hemelwater en rioolwater apart opgevangen en elders worden bij groot onderhoud bestaande leidingen vervangen. Anno 2023 is bijna de helft (48 procent) van het riool gescheiden.

Mooier nog dan regenwater afvoeren via buizen is het voor droge tijden vasthouden van water in de bodem, sloten en vijvers, en vertraagd afvoeren van het overschot. Dat kan bijvoorbeeld met ‘bufferblocks’. Dat zijn holle betonblokken die komen onder wegen of parkeerplaatsen om regenwater tijdelijk in op te vangen. “Samen met de Hogeschool van Amsterdam (HvA) is in de Frans Halslaan een proefproject opgezet met bufferblocks onder parkeerplaatsen,” zegt Gordon. “Regenwater belandt via waterdoorlatende straatverharding in de holtes van de blokken en loopt daarna vertraagd via nauwe uitgangen de bodem in. Vergelijk het met de werking van een trechter.”

OVERLOOP

Bufferblocks hebben wel altijd een overloop, waardoor, als ze te vol raken, water wordt afgevoerd naar bijvoorbeeld nabije sloten. Onderdeel van de proef is het monitoren van grondwaterstanden om na te gaan hoe goed de ondergrond het water opneemt. Gebleken is intussen dat de ondergrond snel verzadigd raakt vanwege beperkte waterdoorlatendheid. Dat is niet erg, maar laat wel zien hoe het beste met dit soort voorzieningen kan worden omgegaan. Gordon: “Na de aanleg is het systeem uitgebreid getest. De gemeente heeft zelfs de straat deels onder water gezet. Studenten van de HvA volgen de metingen nauwgezet en verwerken die in het kader van hun onderzoek op tal van plaatsen in Nederland.”

(tekst gaat verder onder tekst)

Om de kans wateroverlast in de toekomst te voorkomen, zijn veel maatregelen nodig. - Foto: Gemeente Amstelveen

Elders in de Schildersbuurt komt een gescheiden riolering, maar is een deel van de straatverharding van de parkeervakken waterdoorlatend gemaakt zodat meer regenwater in de bodem wordt opgenomen. Dit project moet dit jaar worden afgerond. Later dit jaar gaat de gemeente in de Vliegeniersbuurt parkeervakken herbestraten met waterdoorlatende verharding. In Rozenoord en omgeving wordt dergelijke bestrating op parkeerplaatsen gecombineerd met slimmer vormgegeven verkeersdrempels en lagere stoepranden, zodat water gemakkelijker naar naastgelegen groen kan wegstromen. De fietsstraat Ouderkerkerlaan en de Bovenkerkerkade worden in 2024 geherprofileerd, waarna regenwater naar de groene oever wordt afgevoerd. Bij erg zware regenval neemt de bodem het water wellicht niet snel genoeg op, maar het water stroomt dan gemakkelijker via de berm naar de sloot. Ook de Straat van Makassar komt in 2024 aan de beurt. En in 2025 de Van der Ghiessenstraat, waar de gemeente gaat onderzoeken of er zoveel water de grond in kan gaan dat de straat zonder kolken kan worden ingericht. Bij nieuwbouw zoals in De Scheg, Legmeer en het Bedrijventerrein Amstelveen-Zuid komt meteen gescheiden riolering en kunnen de nieuwe technieken al vanaf het begin worden toegepast.

TEGELWIPPEN

De gemeente kan niet alles zelf. “In Amstelveen is de openbare ruimte nog niet de helft van de totale ruimte, veel grond is particulier bezit,” zegt wethouder Gordon. “Daarom willen we inwoners enthousiast maken om ook maatregelen te nemen. Dat kan al met zoiets eenvoudigs als een regenton om regenwater vanaf daken op te vangen. Dat water kun je gebruiken voor de tuin. Nuttig is ook het vervangen van tegels voor of achter het huis door groen. Amstelveen doet mee aan het Nationaal Kampioenschap Tegelwippen, waarmee wij vorig jaar zevende waren in de categorie middelgrote gemeenten en eerste binnen het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Tussen april en oktober, behalve in de zomervakantie, kan iedereen zich melden om uit de tuin verwijderde tegels op te laten ophalen. Verder hebben we een voorbeeldtuin geopend bij Ateliers 2005 in de Van Weerden Poelmanlaan, vol ideeën voor een klimaatbestendige tuin die vaak gemakkelijk zijn uit te voeren en weinig onderhoud vergen. De gemeente stimuleert met subsidies ook groene daken en gevels. Vorig jaar leverde dat 3000 vierkante meter groen dak op. Met onze website amstelveenrainproof.nl laten we zien wat er bij woningen mogelijk is.”

WORTELS

Klimaatbestendigheid gaat ook over groen. “Bij de storm begin juli waaide in Haarlem een rij bomen om tegen een huizenrij,” zegt Gordon. “Het probleem daar was dat bomen niet diep genoeg wortelden. Bomen concurreren voor hun wortels met kabels, leidingen en buizen. Bij nieuwe bomen zorgen we voor voldoende ruimte voor de wortels en kiezen we voor de juiste boomsoort op de juiste plek. Daarbij letten we op de samenstelling en waterdoorlatendheid van de bodem, zodat de bomen zich goed kunnen ontwikkelen.” Vaak gebeurt dit in samenhang met aanpassing van de wegverharding, zoals in de Schildersbuurt.

Uit onderzoek blijkt dat dit vooral bij zorglocaties beter moet, omdat ouderen kwetsbaarder zijn voor hittestress.

Meer en gezond groen is ook van belang tegen hittestress. “Onder bomen is het koeler,” vervolgt Gordon. “Uit onderzoek blijkt dat dit vooral bij zorglocaties beter moet, omdat ouderen kwetsbaarder zijn voor hittestress. Daar gaan we aan werken. Verder komt op het Sandbergplein in het najaar een groene pergola, waarvan het verkoelend effect wordt onderzocht om na te gaan of uitgebreide toepassing hiervan zinvol is. Tenslotte maken we schoolpleinen en speelplaatsen groener en blauwer met beplanting en water, met meer bomen voor schaduw, betere waterberging en groen dat zorgt voor meer biodiversiteit.”

DROOGTE

Het klimaat warmt op. De kansen op zware regenval, maar ook op tijden van grote droogte nemen toe. In het voorjaar had Nederland allebei, direct na elkaar. Daarom wordt er gewerkt aan nieuwe manieren van omgaan met water. Amstelveen moet gaan fungeren als een spons, die water opneemt bij regenval en vasthoudt om droge tijden beter te kunnen doorstaan.

René de Leeuw